بخش خبر خوان امروز؛ ایرنا
همدان- ایرنا- صنعت فرش دستباف همدان به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین مراکز تولید فرش در ایران، از جایگاه ویژه‌ای در بازارهای داخلی و جهانی برخوردار است، اما با وجود مزیت‌های تاریخی و هنری، این صنعت با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کند.
همدان- ایرنا- صنعت فرش دستباف همدان به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین مراکز تولید فرش در ایران، از جایگاه ویژه‌ای در بازارهای داخلی و جهانی برخوردار است، اما با وجود مزیت‌های تاریخی و هنری، این صنعت با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کند.
به گزارش ایرنا؛ فرش دستباف همدان به دلیل طرح‌های سنتی، رنگ‌های طبیعی و دوام بالا شهرت جهانی دارد و می‌تواند به عنوان یک برند فرهنگی در بازارهای جهانی مطرح شود و با گرایش بازارهای جهانی به سمت محصولات اکولوژیک و سازگار با محیط زیست، فرش دستباف همدان که از پشم مرغوب و رنگ‌های گیاهی استفاده می‌کند، می‌تواند جایگاه بهتری پیدا کند.
از سوی دیگر همدان به عنوان یک شهر تاریخی و فرهنگی، می‌تواند با توسعه توریسم صنعتی، بازدیدکنندگان را به کارگاه‌های فرشبافی جذب کند و فروش مستقیم را افزایش دهد که این امر مستلزم حمایت‌های دولتی و تشویق صادرات است، در حالی‌که برنامه‌های حمایتی همچون معافیت‌های مالیاتی، تسهیلات صادراتی و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌تواند به رشد این صنعت کمک کند.
با توسعه بازارهای دیجیتال و فروش آنلاین و گسترش پلتفرم‌های فروش اینترنتی، امکان معرفی و فروش فرش همدان به مشتریان خارجی بدون نیاز به واسطه‌ها فراهم شده است و این امر می‌تواند فرصتی برای رونق فرش دستباف همدان تلقی شود.
در کنار مزیت‌های فرش دستباف همدان، چالش‌هایی این صنعت سودآور را تهدید می‌کند که نیازمند حمایت و توجه روزافزون است، فرش‌های ماشینی ارزان‌قیمت و تولیدات کشورهایی همچون هند، پاکستان و چین، بخشی از بازار فرش دستباف همدان را تحت تأثیر قرار داده است.
کاهش نیروی کار ماهر در صنعت فرش دستباف
بسیاری از استادکاران قدیمی فرش دستباف همدان در حال بازنشستگی هستند و جوانان تمایل کمتری به یادگیری این حرفه دارند که موجب کمبود نیروی متخصص در این رشته شده است، از سویی برخی از فرش‌های تقلبی با نام همدان در بازار عرضه می‌شود که به اعتبار این صنعت آسیب می‌زند.
نوسانات قیمت مواد اولیه و افزایش هزینه‌ها، افزایش قیمت پشم، رنگ‌های طبیعی و سایر مواد اولیه، هزینه تولید را بالا برده و سوددهی را کاهش داده و بسیاری از تولیدکنندگان سنتی، دانش کافی درباره بازاریابی دیجیتال و برندینگ ندارند و این عوامل موجب شده نتوانند به خوبی با بازارهای جهانی ارتباط برقرار کنند.
در عین حال به دلیل مشکلات مالی و نقدینگی، بسیاری از بافندگان و کارگاه‌های کوچک با مشکل تامین سرمایه در گردش روبه‌رو هستند و بانک‌ها نیز تمایلی به اعطای وام به این بخش ندارند.
با نگاهی به آمار، در حال حاضر بین ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در صنعت فرش استان همدان فعالیت دارند و بیش از ۸۰ درصد بافندگان را زنان تشکیل می‌دهند، طبق آمار سالانه حدود ۵۰۰ هزار مترمربع فرش دستباف در همدان تولید می‌شود که ارزش تقریبی تولید سالانه ۲ تا سه هزار میلیارد ریال بسته به قیمت جهانی و نرخ ارز است.
از آنجا که استان همدان یکی از قطب‌های صادرات فرش دستباف ایران است، سالانه حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون دلار فرش دستباف از همدان به کشورهای دیگر صادر می‌شود که مهمترین مقاصد صادراتی آلمان، ایتالیا، امارات، آمریکا و ژاپن است، فرش‌های همدان بیشتر با طرح‌های خشتی (محرابی)، لچک ترنج، بته‌جقه و نقوش هندسی بافته و از رنگ‌های طبیعی و گیاهی همچون روناس، پوست گردو و نیلی در برخی فرش‌های مرغوب استفاده می‌شود.
ثبت ملی و جهانی؛ راه نجات فرش همدان
رییس اداره فرش صمت استان همدان معتقد است: ثبت ناملموس فرش دستباف همدان برای احیا و حفظ این هنر اصیل و فاخر کافی نیست و باید به سمت ثبت ملی و جهانی شدن برندهای فرش استان حرکت کنیم.
«مهدی خورشیدی» در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا به فعالیت ۶۰ تا ۷۰ هزار بافنده دارای کارت قالیبافی در استان همدان اشاره و اظهار کرد: از این تعداد بین ۲۵ تا ۳۵ هزار نفر آنها به صورت مستمر در صنعت فرش فعالند و مابقی به خاطر تحریم‌ها و رکورد بازار یا تغییر شغل داده‌اند و یا شغل دوم دارند.
رییس اداره فرش استان همدان: سال گذشته ۴۵۰ میلیارد ریال تسهیلات مشاغل خانگی در این استان پرداخت شد که حدود ۸۰ درصد آن مربوط به فرش بود و نسبت به سال ۱۴۰۲ این میزان تسهیلات دو برابر افزایش یافت.
وی با تاکید بر اینکه برخی از مناطق جغرافیایی فرش همدان ثبت ناملموس شده، افزود: این استان دارای ۴۰۰ تا ۵۰۰ نقشه بافت فرش دستباف است که بیشترین نقشه‌ها مربوط به همدان، ملایر، نهاوند، کبودرآهنگ بوده و دیگر شهرها به میزان کمتر است.
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صمت استان همدان با اشاره به اینکه همدان، ملایر، نهاوند و کبودرآهنگ بیشترین، گرانترین و معروف‌ترین نقشه فرش‌های دستباف را دارد و کشورهای خارجی آشنایی زیادی به این فرش‌ها دارند، در عین حال کاهش صادرات را عمده‌ترین مشکل پیش‌روی این صنعت دانست و ادامه داد: سال گذشته میزان صادرات فرش استان همدان نسبت به مدت مشابه سال قبل سه تا چهار درصد افزایش یافت که بیشتر به صورت چمدانی و مسافری و یا از طریق گمرکات سایر استانها انجام شد.
به گفته خورشیدی؛ سهم قالیبافان از بیمه کم است و از حدود ۷۰ هزار بافنده، چهار هزار و ۶۰۰ نفر بیمه تامین اجتماعی و ۲ هزار و ۸۰۰ نفر بیمه صندوق عشایری، کشاورزی و روستایی هستند که با توجه به کاهش سهم بیمه تامین اجتماعی و با توجه به عقد قرارداد با مرکز فرش ملی ایران، قالیبافانی که کارت دارند، می‌توانند به صورت رایگان در صندوق بیمه روستایی و عشایری ثبت‌نام کنند، ما نیز حمایت می‌کنیم.
وی با تاکید بر اینکه پیگیر افزایش سهم بیمه تامین اجتماعی قالیبافان نیز هستیم، یادآور شد: سال گذشته با حمایت‌های استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی ۴۵۰ میلیارد ریال تسهیلات مشاغل خانگی در این استان پرداخت شد که حدود ۸۰ درصد آن مربوط به فرش بود و نسبت به سال ۱۴۰۲ این میزان تسهیلات دو برابر افزایش یافت.
استان همدان مهد پرورش ۳۰۰ رفوگر خِبره
رییس اداره فرش صمت استان همدان همچنین گران شدن مواد خام و اولیه فرش دستباف با افزایش سه تا چهار برابری قیمت‌ها را از دیگر مشکلات این صنعت برشمرد و گفت: از سوی دیگر قالیبافان به ویژه صاحبان کارگاه‌های بزرگ خواهان افزایش مبلغ تسهیلات هستند.
خورشیدی برگزاری جشنواره‌های متعددی همچون جشنواره “فرش مهربان“، برگزاری دوره‌های آموزشی، ایجاد بازارهای عرضه و فروش، حضور در نمایشگاه‌های متعدد، قدردانی از پیشکسوتان و استادکاران فرش دستباف در رشته‌های مختلف و برگزاری المپیادهای استانی فرش دستباف و شرکت در المپیادهای کشوری را از جمله اقدامات در راستای توسعه و رونق صنعت فرش دستباف همدان عنوان کرد.
وی همچنین به فعالیت ۹ شرکت تعاونی روستایی فرش، انجمن تولید و صادرکنندگان فرش، انجمن طراحان و نقاشان فرش، اتحادیه استانی تعاونی‌های فرش و اتحادیه صنفی فرش همدان و وجود بیش از ۳۰۰ رفوگر خبره و ماهر به عنوان مزیتی مهم در این استان اشاره کرد.
یک فعال صنعت فرش: چرا باید خانواده‌ای هشت نفره که روزی همه آنها فرشباف بودند، امروز زندگی شهری را به سنتی ترجیح داده و دیگر فرشبافی را منبع ارتزاق خانواده نمی‌دانند.
بافندگان فرش در استان همدان مطالبات زیادی برای حفظ این هنر با اصالت دارند، “صفورا امیدی” که بیش از چهار دهه از عمر خود را این صنعت سپری کرده و همچنان در بافت فرش دستباف فعال است، از بی‌مهری‌ها به این صنعت گلایه دارد، از اینکه بعد از ۴۰ سال با داشتن مشکل بیمه، امیدی به آینده این شغل ندارد.
او با بیان اینکه بسیاری از بافندگان فرش دستباف به دلیل عدم حمایت، روستاهای خود را رها کرده‌اند و شهرنشین شده‌اند، گفت: زنان روستایی امروز به فرشبافی به عنوان یک شغل نگاه نمی‌کنند و فرزندان‌مان انگیزه‌ای به ادامه این هنر ندارند، چرا باید خانواده‌ای هشت نفره که روزی همه آنها فرشباف بودند، امروز زندگی شهری را به سنتی ترجیح داده و دیگر فرشبافی را منبع ارتزاق خانواده نمی‌دانند.
«حاج رحیم صفت‌بقا» یکی از فعالان این صنعت نیز افزایش روزافزون مواد اولیه، نبود بازار فروش، نبود صادرات، عدم حمایت و نداشتن بیمه را از جمله مشکلات قالیبافان عنوان و اظهار کرد: اگر امروز همه این مشکلات برطرف شود، بافنده ماهر فرش و استادکار خبره‌ای نداریم که فرش دستباف همچون گذشته تولید کنند.
وی با اشاره به اینکه تعداد فرشبافان بسیار کمتر از گذشته شده و رفوگران فرش بیشتر مهاجرت کرده‌اند، ادامه داد: برگزاری جشنواره‌ها و دوره‌های آموزشی فقط یک مُسکن است و باید فکر اساسی برای نجات صنعت فرش دستباف همدان صورت گیرد، ثبت برند یکی از راهکارهای مهم در این حوزه به شمار می‌رود.
تسهیل مسیر صادرات فرش در دولت چهاردهم
به تازگی سومین جشنواره “فرش دستباف مهربان” به مناسبت روز ملی فرش در شهر شیرین‌سو کبودرآهنگ با هدف توسعه و پیشرفت هنرصنعت فرش و معرفی این صنعت برگزار شد، اقدامی ارزنده برای احیا و پویایی فرش دستباف که استاندار همدان برگزاری جشنواره‌هایی از این دست را آغازی بر دوره‌ای تازه در مسیر ترقی و احیای جایگاه فرش دستباف دانست و تاکید کرد: فرش دستباف یک تولید معمولی نیست، بلکه صنعتی بزرگ و حاصل افکار و اندیشه‌های هنرمندانی خلاق است.
«حمید ملانوری شمسی» برنامه محوری، کمک به تولیدکنندگان، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و همفکری با نخبگان حوزه فرش برای دستیابی به رشد پایدار را از اولویت‌های جدی استان دانست و اضافه کرد: باید با حمایت‌های هدفمند، تولیدکنندگان فرش را به نقطه‌ای رساند که محصول خود را با ارزش واقعی‌اش عرضه کنند.
معاون توسعه بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز با دادن این نوید که مرکز ملی فرش ایران با پیگیری وزیر صمت فعالیت خود را به‌صورت مستقل از سر گرفت، این اقدام را نشان‌دهنده نگاه ویژه دولت چهاردهم به جایگاه فرش در اقتصاد کشور دانست و بیان کرد: صادرات فرش یکی از موضوعات کلیدی شورای عالی راهبری فرش است که با بهره‌گیری از ظرفیت رایزنان بازرگانی و پتانسیل‌های موجود، تلاش داریم مسیر صادرات این محصول ارزآور را تسهیل و توسعه دهیم.
«سید داود موسوی» با بیان اینکه ثبت آمار و اطلاعات فرش بافان در سامانه‌های وزارت صمت اقدامی مؤثر برای تصمیم‌گیری‌های دقیق و سیاست‌گذاری‌های هدفمند است، افزود: موضوع بیمه قالیبافان به طور جدی در دستور کار قرار دارد و بازنگری در شاخص‌ها و معیارهای ارزیابی بیمه‌ای برای زیرپوشش قرار گرفتن قالیبافان در تأمین اجتماعی، در حال انجام است.
در توضیح جشنواره فرش مهربان باید گفت که مهربان یکی از برندهای معروف فرش استان همدان در منطقه کبودرآهنگ است که در سال ۱۳۹۷ به شماره ۱۵۹۲ در فهرست ملی میراث ناملموس به ثبت رسید، مهربان از دهستان‌های بخش کبودرآهنگ و از ۴۰ روستا تشکیل شده و فرش منطقه مهربان، متاثر از حضور دو گروه ترک‌نشین و کردنشین (بیجار) قرار گرفته و برای سومین سال متوالی این جشنواره در جوار تالاب شیرین‌سو برگزار شد.
بیش از ۴۰ هزار مترمربع فرش در همدان تولید شد
این در حالیست که مدیرکل سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان خبر از ثبت نشان جغرافیایی فرش دستباف مهربان داد و اظهار کرد: در راستای اهمیت بازآفرینی هنرصنعت فرش دستباف استان، دو هنرستان تخصصی در شهرهای همدان و رزن برای آموزش نسل جدیدی از بافندگان و فعالان حوزه فرش راه‌اندازی شده است.
«محمدعلی محمدی» ضمن تاکید بر افزایش سهمیه بیمه تأمین اجتماعی، گفت: تمام زنجیره تولید فرش، از ریسندگی و رنگرزی گرفته تا رفوگری و بافت، باید تحت پوشش بیمه قرار گیرند.
به گفته وی؛ سال گذشته بیش از ۴۰ هزار مترمربع فرش دستباف در استان تولید شد که نیازمند حمایت‌های توسعه محور است، از سوی دیگر گرانی مواد اولیه، پایین بودن دستمزد بافندگان و پوشش ضعیف بیمه، از مهمترین چالش‌هایی است که باید برای حمایت از این قشر زحمت‌کش و هنرمند، تدابیر جدی اتخاذ شود.
بر اساس گزارش سازمان صمت؛ در حمایت از هنر صنعت فرش تاکنون ۴۵ نقشه به‌روزرسانی شده و ۵۰ نقشه نیز در حال طی فرآیند به‌روزرسانی است که به تقویت صنعت فرش کمک خواهد کرد.
رییس انجمن فرش دستباف و نایب رییس کمیسیون صنایع دستی و گردشگری اتاق بازرگانی همدان نیز در این باره در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در حال حاضر در ۴۰ منطقه استان همدان بافت فرش دستباف داریم که هر کدام برای خود برندی مشهور هستند و نیاز به بروزرسانی دارند.
از بین بردن بافت روستاها ضربه جدی به فرهنگ و اصالت
«حمیدرضا فروزان احسن» با بیان اینکه فرش دستباف استان همدان روزگاری مهمترین کالای صادراتی بود، افزود: امروز طرح‌های قدیمی مورد پسند نیست و نیازمند بروزرسانی و بازآفرینی است و تولیدات فرش باید به چند دسته تولید داخلی، خارجی، تولیدات قیمتی و مشتری پسند تقسیم شود تا بتواند بازار خود را همچون گذشته به دست آورد.
به گفته وی؛ سال گذشته حدود ۶۶ هزار دلار فرش صادر شده که از گمرکات تهران و سایر استانها بوده که در مقایسه با سال‌های گذشته روند کاهشی داشته و یک علت آن تعهد ارزی است که در حال حاضر رفع تعهد ارزی فرش دستباف بر اساس میزان ارزش مواد اولیه است که با پیگیری کمیسیون فرش اتاق ایران، بخشی از موانع قانونی از جمله پیمان سپاری و تعهد ارزی تا حدودی حل و فصل شده و امیدواریم موجب رونق تجارت و صادرات فرش شود.
رییس انجمن فرش دستباف همدان ابراز امیدواری کرد: با به نتیجه رسیدن مذاکرات، دوباره جنب و جوش به بازار فرش برگردد، همانگونه که در مذاکرات اول و دوم شاهد این جنب و جوش بودیم و بازار فرش رونق خوبی گرفت.
رییس انجمن فرش دستباف همدان: امروز نوسازی مسکن روستایی ضربه جبران ناپذیری به بافت قدیمی روستایی وارد کرده و فرهنگ و اصالت ما را تهدید می‌کند.
فروزان‌احسن با تاکید بر اینکه فرش متولی خوبی ندارد، ادامه داد: بسیاری از بافندگان فرش بیمه تامین اجتماعی ندارند و امروز نوسازی مسکن روستایی ضربه جبران ناپذیری به بافت قدیمی روستایی وارد کرده و فرهنگ و اصالت ما را تهدید می‌کند.
وی یادآور شد: هم اکنون با کمبود رفوگر و چله‌کِش در استان همدان مواجه هستیم و استادکاران و پیشکسوتانی نیستند که قالیباف تربیت کنند و با وجود مشکلات متعدد جوانان انگیزه‌ای برای روی آوردن به هنر فرشبافی ندارند.
نایب رییس کمیسیون صنایع دستی و گردشگری اتاق بازرگانی همدان با اشاره به اینکه برگزاری جشنواره‌های فرش فقط مُسکن است و باید تدبیری اساسی برای حل چالش‌های این صنعت اتخاذ شود، ادامه داد: فرش میشن، کسب و ننج، پیچ جوزان و ماهی حسین آباد شاملو شهرستان ملایر نقش فرش‌های قیمتی و بی‌نظیر استان همدان است که تولید آنها بسیار کم شده و انگشت شمار در روستاها مشغول بافت این طرح‌ها هستند.
وی با اشاره به نقش فرش همدان، بافت فرش مهربان در روستاهای کبودرآهنگ، نقش فرش نهاوند، تعداد کمی در دیگر شهرها همچون بهار، تویسرکان و رزن، گفت: برای توسعه این نقش فرش‌ها کارگاره‌هایی ایجاد شده، اما باید قالی و ریسندگی و سایر رشته‌ها به صورت متمرکز باشد و بخش خصوصی وارد شود.
فرش میشن ملایر؛ قیمتی‌ترین فرش جهان
رییس انجمن فرش دستباف همدان با اشاره به ترویج فرشبافی در زندان‌های استان، تاکید کرد: با توجه به کاهش تعداد بافندگان، اگر مشکل صادرات هم حل شود، فرشی برای صادرات نداریم و باید زنجیره تولید فرش در استان تکمیل شود.
فروزان‌احسن با بیان اینکه کشورهایی همچون افغانستان و هندوستان نقش فرش همدان را به اسم خودشان می‌زنند و به فروش می‌رسانند، اظهار کرد: چهار قوم در استان همدان زندگی می‌کنند و این امر موجب تنوع طرح و رنگ در صنعت فرش دستباف شده و کمتر استانی از این مزیت برخوردار است.
وی همچنین ثبت ملی و جهانی فرش دستباف همدان را راهکاری اساسی برای حل مشکلات این صنعت برشمرد و افزود: ملایر اولین شهر استان همدان است که بیشترین تنوع فرش دستباف و کبودرآهنگ بیشترین روستاهای قالیباف را دارد و استان همدان خاستگاه رفوگری است و باید به جایگاه اصلی خود برسد.
رهاورد:
توسعه آموزش‌های تخصصی برای جذب جوانان به صنعت فرشبافی، حمایت از تشکیل تعاونی‌ها برای کاهش هزینه‌های تولید و بازاریابی جمعی، راه‌اندازی نمایشگاه‌های دائمی در همدان و سایر شهرهای بزرگ، تبلیغات هدفمند در پلتفرم‌های بین‌المللی، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند صنعت فرش دستباف همدان را از گره مشکلات نجات دهد و چنانچه این چالش‌ها به درستی مدیریت و از فرصت‌های موجود استفاده شود، صنعت فرش دستباف همدان می‌تواند جایگاه گذشته خود را بازیابد و حتی به یکی از قطب‌های مهم صادرات غیرنفتی ایران تبدیل شود.