«مهرداد اوستا» چهره‌ای ماندگار در شعر معاصر ایران

به گزارش ایرنا، مهرداد اوستا در دوازده‌ سالگی دیار خود را ترک و عازم تهران شد، شهری که تا پایان عمر، ماوای فکری و هنری او باقی ماند، در تهران، ضمن اتمام دوره متوسطه و تدریس در مدارس، تحصیلات دانشگاهی خود را تا مقطع فوق لیسانس در رشته فلسفه ادامه داد.

وی به دلیل دانش و تسلط کم‌نظیر در ادبیات و علوم انسانی، در ۲۵ سالگی به عنوان جوان‌ترین استاد دانشگاه پذیرفته و در ۳۰ سالگی به عضویت شورای دانشگاه درآمد تا رساله‌های دکترای دانشجویان را ارزیابی کند.
از خاطرات به‌جامانده از هم‌دوران های اوستا در دانشگاه تهران، نقل است که استاد علامه فروزان‌فر، دانشمند بزرگ ادبیات، پیش از طرح پرسش از دانشجویان، می‌گفت: «تو فعلاً جواب نده». این خود گواه جایگاه علمی و فکری برجسته مهرداد اوستا است.

فروزان‌فر تصریح می‌کرد: «اوستا تنها کسی است که پس از من شایستگی تصدی کرسی استادی مرا دارد».
مطالعه مستمر و بی‌وقفه، اوستا را ظرف مدت کوتاهی به قله‌های ادبیات فارسی، عرب و حتی جهان رساند، حضور او به عنوان سخنران در برنامه «مرزهای دانش» رادیو، در کنار بزرگانی چون محیط طباطبایی و ضیاالدین سجادی، بر اعتبار علمی‌اش افزود.

در عرصه شعر، هرچند مهرداد اوستا در تمامی قالب‌ها صاحب سبک بود، اما به قصیده عشقی خاص داشت و «بزرگ‌ترین قصیده‌سرای معاصر پس از ملک‌الشعرای بهار» لقب گرفت.

او در ۲۲ سالگی با تصحیح و انتشار دیوان سلمان ساوجی و سپس مجموعه شعر «از کاروان رفته»، ستایش صاحب‌نظران را برانگیخت. خلق آثار ارزشمند بعدی چون «پالیزان» و «از امروز تا هرگز»، توانایی بی‌بدیل اوستا را در نویسندگی نشان داد؛ تا جایی که منتقدان، قدرت قلم او را با نویسندگان بزرگی چون رامبو و بودلر مقایسه کرده‌اند و بنا به گفته دکتر زرین‌کوب: “اوستا با خلق پالیزان، سبک جدیدی به نگارش جهان افزود”.
شاعران و متفکران دیگر نیز، بارها بر جایگاه اوستا تاکید کرده‌اند، منوچهر آتشی شعر او را برآمده از زندگی و یادآور عظمت شعر خاقانی دانسته، با این تفاوت که ساختار شعر اوستا استوارتر و امروزی‌تر است.

حمید سبزواری، شاعر برجسته انقلاب، او را درخشان‌ترین چهره ادبیات ایران در چند قرن اخیر معرفی می‌کند و معتقد است که استاد اوستا در همه قالب‌های شعری صاحب ید طولاست و گفته که کمتر شاعری است که در همه انواع شعر بتواند زیباترین آثار را بیافریند و اوستا یکی از معدود نمونه‌هاست.

از ویژگی‌های منحصر به‌فرد مهرداد اوستا می‌توان به مطالعات عمیق در آثار قدما و معاصران و تسلط در حوزه‌های فلسفه، عرفان، سیاست، روان‌شناسی، زیبایی‌شناسی، تاریخ و هنر اشاره کرد؛ دانشی که در اشعار و نوشته‌های او بازتاب یافته است.شمس آل احمد درباره اوستا گفته است: “من شاعری انسان و انسانی شاعر را در مهرداد اوستا دیدم، پیش از شعر، او نماد انسانیت بود و این انسانیت را از او آموختم.”

تحسین فراوان درباره مهرداد اوستا چه در زمان حیات او و چه پس از درگذشتش، از سوی دوستداران و صاحب‌نظران عرصه ادب و فرهنگ، وجود دارد .

اوستا به حافظه‌ای اعجاب‌برانگیز شهرت داشت، چنان که هر آنچه می‌خواند و می‌آموخت با دقتی چشمگیر در ذهنش جای می‌گرفت و به همین دلیل، او را «دایره‌المعارف سیار» می‌نامیدند.
تسلط او بر موسیقی ایرانی نیز کمتر از جایگاهش در شعر و اندیشه نبود، تنها نیم ساعت پس از آن‌که استاد در روز ۱۷ اردیبهشت ۱۳۷۰ چشم از جهان فروبست، کلاس تاریخ موسیقی او در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران برقرار بود، که خود گواه تعهد ویژه وی به تدریس و هنر است.
اوستا ارادتی ویژه به بزرگان شعر کلاسیک چون فردوسی، خاقانی، ناصرخسرو، عطار، مولوی، سعدی، حافظ و به‌ویژه سنایی داشت و در میان شاعران معاصر نیز علاقه‌اش به ملک‌الشعرای بهار، شهریار، رحیم معیری و امیری فیروزکوهی زبانزد بود، او در روزگار معاصر، غزل‌سرایی هوشنگ ابتهاج و لطافت بیان فریدون مشیری و نادر نادرپور را بسیار می‌ستود.

در مقدمه کتاب “یادمان مهرداد اوستا” آمده است کهعشق و احترام« مهرداد اوستا» به بزرگان دین و فرهنگ معاصر نیز همواره زبانزد بود، او مجاهدت امام خمینی (ره) را می‌ستود، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را شعرشناسی فهیم می‌دانست و از دغدغه‌های فرهنگی دکتر خاتمی (وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی) تمجید می‌کرد.
شناخت اوستا و فهم تحولات شعر کلاسیک

استادیار دانشگاه آیت‌الله بروجردی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا به تبیین جایگاه ادبی و اجتماعی زنده‌یاد استاد مهرداد اوستا شاعر و متفکر معاصر بروجردی، پرداخت و گفت: اوستا با نام اصلی «محمدرضا رحمانی یاراحمدی» در ۲۰ بهمن ۱۳۰۸ در بروجرد متولد شد و در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۷۰ در تهران چشم از جهان فروبست، شناخت دقیق سیر زندگی او برای فهم تحولات شعر کلاسیک در قرن چهاردهم خورشیدی ضروری است.

اسماعیل شریفی هولاسو افزود: اوستا از نخستین سال‌های تحصیل در تهران، هم‌زمان با فراگیری الهیات، فلسفه و ادبیات فارسی در دانشگاه، به تدریس در دبیرستان‌ها و سپس دانشگاه تهران روی آورد؛ همین پیوند میان آموزش رسمی و فعالیت ادبی موجب شد قصیده‌سرایی متکی بر سنت، در آثارش با بن‌مایه‌های اجتماعی و حتی سیاسی ترکیب شود.

وی ادامه داد: از این لحاظ می‌توان اوستا را جزو معدود ادیبان معاصر به شمار آورد که اشراف واقعی به شرایط اجتماعی زمانه خود دارند و به زعم لوکاچ (بنیانگذار جامعه‌شناسی ادبیات) مقام فیلسوف منتقد ادبی پیدا می‌کنند.

استاد دانشگاه آیت الله بروجردی بیان کرد: نخستین تصحیح اوستا، یعنی “دیوان سلمان ساوجی” (۱۳۳۲)، نشان می‌دهد وی از سنین جوانی در روش‌شناسی پژوهش ادبی نیز تبحر داشته است.

شریفی تاکید کرد: دروس جامعه شناسی ادبیات که سال‌ها در دانشکده علوم انسانی تدریس کرده‌ام، گواهی می‌دهد که آثار اوستا از “از کاروان رفته” تا “شراب خانگی ترس محتسب خورده” مدارکی ممتاز برای مطالعه ارتباط ساختار قصیده با تحولات نهادی در جامعه ایران میانه قرن بیستم به شمار می‌روند.

وی یادآور شد: بازخوانی آثار اوستا، به‌ویژه منظومه‌های حماسی مانند حماسه آرش، می‌تواند به تبیین «ملی‌گرایی فرهنگی» در دوره پیش و پس از انقلاب کمک کند.

عضو هیات علمی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی به نقش روشنفکری اوستا اشاره کرد و گفت: بر خلاف بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر که از ارتباط کلامی و معنایی با جهان به دور ماندند، اوستا این نقش این ارتباط‌گیری فکری را به خوبی ایفا کردند، اوستا درک معنایی درستی از جریانات فکری _ فلسفی غرب و شرق داشتند.

شریفی افزود: تجربیات حضور او از کشورهایی چون فرانسه، ایتالیا، انگلیس و سوئیس، و دیدار و هم‌کلامی او با مونه، راسل و سارتر فلاسفه اجتماعی بزرگ قرن بیستم، و همچنین نقشی که در شناخت عرفان شرقی به جامعه علمی فرانسه داشت، و از طرفی حضور در جمع جامعه علمی و ادبی شرق؛ مثل پاکستان، هند و افغانستان، گواه بر این مقام روشن‌گری و روشنفکری اوست.

هویت فرهنگی مستلزم شناخت نسل جوان از مفاخر خود است

استادیار دانشگاه آیت‌الله العظمی بروجردی (ره) با استناد به اسناد آرشیوی زندان قصر یادآور شد: اوستا در شهریور ۱۳۳۲ به علت سرودن اشعار انتقادی علیه رژیم پهلوی بازداشت شد، این تجربه زندان بعدها مضامین مقاومت و عدالت‌خواهی را در سروده‌هایش تشدید کرد.

وی افزود: ترکیب تجربه زیسته شاعر با نگرش فلسفی‌اش، او را به یکی از آخرین قصیده‌سرایان بزرگ بدل ساخت، ازاین‌رو مطالعات بینارشته‌ای در حوزه تاریخ اجتماعی ادبیات و هنر ناگزیر از مواجهه با نام اوست.

عضو هیات علمی دانشگاه آیت الله بروجردی بیان کرد: دانشجویان تحصیلات تکمیلی می‌توانند با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و روایت در جامعه-شناسی ادبیات، پروژه‌هایی درباره بازتاب مفاهیم؛ هویت ملی، فرهنگ بومی، اخلاق دینی و مقاومت میهنی و حماسی در شعر مهرداد اوستا تعریف کنند، دانشگاه ما نیز آماده حمایت از چنین پژوهش‌هایی است.

وی با تاکید بر لزوم درج آثار اوستا در برنامه درسی مدارس بروجرد، بیان کرد: تداوم هویت فرهنگی شهر، در گرو آشنایی نسل جوان با مفاخر خود است، مهرداد اوستا، با میراث علمی و ادبی‌اش، شایسته چنین جایگاهی است و می‌تواند الگوی مناسبی برای شناساندن پیشینه ادبی شهر فرزانگان باشد.

مهرداد اوستا بیش از ۴۰ اثر مکتوب ارزشمند در حوزه ادبیات و هنر از خود برجای گذاشت که بیش از نیمی از این آثار در زمان حیاتش به زیور طبع آراسته شد، از جمله مهم‌ترین این آثار می‌توان به کتاب‌هایی همچون «از کاروان رفته»، «حماسه آرش»، «شراب خانگی ترس محتسب خورده»، «راما»، «پالیزان»، «از امروز تا هرگز»، «عقل و اشراق»، «اندیشه فلاسفه شرق و غرب»، «روش تحقیق در دستور زبان»، «شیوه نگارش فارسی»، «روش تحقیق در زیبایی‌شناسی»، «نقد و بررسی افسانه‌های ملل» و تصحیح مجموعه‌هایی چون کلیات شیخ سعدی، دیوان ابوسعید ابوالخیر و آثار سنایی اشاره کرد.
شخصیت اوستا نه تنها در عرصه ادبیات حضوری درخشان داشت بلکه به عنوان چهره‌ای مومن و وارسته نیز شناخته ‌شد، به گونه‌ای که برخی او را حتی فراتر از خاقانی دانسته‌اند و بسیاری اعتقاد دارند، نظم و انسجام و لطافت سخن و تفکر عمیقش، شعرش را به آیینه‌ای برای بازتاب احساسات و حقایق بدل کرده است.
مهرداد اوستا نه‌تنها شاعری بزرگ و نویسنده‌ای توانا، که منتقدی نکته‌سنج و برجسته بود.