بخش خبر خوان؛ به گزارش ایرنا
تبریز- ایرنا- امروز و در شرایط جنگی، مسئولیت رسانه‌ها در جبهه روایت‌ها پررنگ تر از همیشه است، در این گونه مواقع اخبار جعلی و فیک توسط دشمن در جامعه رسوخ داده می شود که رسانه و مردم در این ارتباط وظایف متقابلی برای مدیریت افکار با هدف ناکامی دشمنان دارند که باید به آنها توجه شود.
به گزارش روز دوشنبه ایرنا، سه روز است که رژیم صهیونیستی با حملات مستقیم، خاک ایران را هدف قرار داده است، موشک‌ها و پهپادهایی که شماری از فرماندهان نظامی و مردم بی‌گناه را به شهادت رسانده‌اند.
در دوره‌ای که هر گوشی همراه، یک رسانه است، آگاهی و مسئولیت‌پذیری مردم و فعالان رسانه‌ای اهمیتی دوچندان یافته است، انتشار ناآگاهانه اطلاعات می‌تواند به ابزار جنگ روانی و عملیاتی دشمن تبدیل شود، امروز، رسانه‌ها در اجرای رسالت خود هم باید خبرهای واقعی رویداد را منعکس کنند، هم باید امید بخشی کرده و از تحریک و تشویش افکار عمومی جلوگیری کنند و هم باید دیده‌بان و پناه مردم باشند. عملکرد غیرحرفه ای رسانه ها می تواند منجر به تفرقه و ترس و واهمه شده و به شکست جبهه روانی داخلی باشد. از این رو از رسانه ها به عنوان چاقوی دو لبه ای یاد می شود که باید کارکردهای خاص آنها در این شرایط بحرانی به طور مستمر، مورد بازبینی قرار گیرد.
برای بررسی این موضوع و نقشی که رسانه ها می توانند در تقویت روحیه مبارزان خط مقدم مقاومت و نیز امیدبخشی به مردم داشته باشند نظر چند استاد ارتباطات، فعال رسانه ای و خبرنگار را در تبریز جویا شدیم:
رسانه‌ها در وضعیت جنگی چه وظایفی دارند؟
دکتر مهران صمدی، مدیر گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در گفت‌وگو با ایرنا، ارائه اخبار صحیح و به‌موقع از وضعیت مردم و تصمیمات نظامی و سیاسی، جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست یا شایعات را که می‌تواند موجب ایجاد ترس یا بی‌اعتمادی شود از جمله وظایف رسانه‌ها در وضعیت جنگی عنوان کرد و گفت: رسانه‌ها باید از انتشار اطلاعات حساس نظامی که می‌تواند به دشمن گرا دهد یا کمک کند (مثل موقعیت نیروها، تجهیزات، برنامه‌ها، اعلام موفقیت یا عدم موفقیت تهاجم دشمن) پرهیز کرده و با نهادهای نظامی برای فیلتر کردن اطلاعات راهبردی هماهنگی داشته باشند.
وی با تاکید بر لزوم تقویت روحیه مقاومت و امید در میان مردم و بازتاب فداکاری‌ها، ایستادگی‌ها و موفقیت‌های نیروهای نظامی و مردم توسط رسانه‌ها، افزود: رسانه‌ها باید دروغ‌پردازی‌ها، شایعات و پروپاگاندای دشمن را افشا کرده و به صورت منطقی و مستند به عملیات روانی و رسانه‌ای طرف مقابل پاسخ دهند.
وی، مستندسازی و انتشار جنایات جنگی، نقض حقوق بشر و رفتارهای غیرقانونی دشمن برای جلب حمایت بین‌المللی از طریق گزارش‌های مستند و انسانی را ازجمله وظایف رسانه‌ها برشمرد و اظهار کرد: اقدامات ایمنی در شرایط بحرانی (مثل پناه‌گیری در حملات هوایی) و وظایف شهروندی در زمان جنگ (صرفه‌جویی، همکاری، گزارش‌دهی موارد مشکوک) می‌تواند از طریق رسانه‌ها انعکاس داده شود.
پرهیز از انتشار موقعیت‌ها و شایعات
صمدی به شاخص‌های رفتار مسئولانه شهروندی در شرایط جنگی اشاره کرد و گفت: مردم از انتشار موقعیت نیروهای نظامی، تجهیزات، پناهگاه‌ها یا حرکات ارتش باید پرهیز کرده و عکس یا ویدیو از صحنه‌های جنگی را بدون بررسی و هماهنگی و به خصوص اطلاعات شخصی خود را منتشر نکنند و در گروه‌ها و کانال‌های مشکوک عضو نشوند.
وی تاکید کرد: مردم باید از منابع معتبر (خبرگزاری‌های رسمی، سخنگویان دولتی) اطلاعات گرفته و منتشر کنند، اگر به خبری شک دارند، از پخش آن باید پرهیز کرد و شایعه، حتی اگر عمدی نباشد، ممکن است باعث ترس، آشوب یا تضعیف روحیه شود.
وی با تاکید بر لزوم پرهیز از ایجاد فضای اختلاف، تخریب چهره‌ها یا بی‌احترامی به اقوام، مذاهب یا اقشار مختلف، گفت: باید نحوه تشخیص اخبار جعلی ازجمله بررسی منبع، تاریخ، سبک نگارش و نیت پنهان محتوا را به مردم آموخت.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه هنگام مواجهه با حساب‌های جعلی، گروه‌های مشکوک یا محتوای تخریبی به پلیس فتا یا سامانه‌های رسمی گزارش داده شود، افزود: احساسات منفی، توهین و تندروی، نتیجه‌ی معکوس دارد و هدف باید جلب همدلی جهانی و نه تحریک و دشمن‌سازی باشد.
وی، خاطرنشان کرد: رسانه‌های دشمن اغلب با ظاهری بی‌طرف یا حتی دلسوزانه وارد می‌شوند اما هدف اصلی آنها ایجاد شک و تفرقه، تضعیف اعتماد به مسئولان کشور،ترویج ناامیدی و بی‌ثباتی روانی است.
صمدی ادامه داد: عادت به دیدن یا فوروارد کردن هر کلیپ بدون فکر، در زمان جنگ می‌تواند خطرناک باشد.
مردم باید فعالانه و آگاهانه رسانه مصرف کنند و مردم می‌توانند با انتشار واقعیت‌ها، حمایت از نیروهای نظامی، روایت مقاومت مردمی و کمک‌های اجتماعی، در برابر روایت دشمن بایستند.
مخاطبان در مواجهه با رسانه‌ها دقت نظر داشته باشند
دکتر حسن آذری، متخصص رسانه و استاد دانشگاه تبریز نیز در گفت‌وگو با ایرنا، با بیان اینکه رسانه‌ها در مدیریت بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی با توجه به مولفه‌هایی چون حجم و گستره، شدت و استمرار آنها، نقش مهمی دارند، اظهار کرد: هشداردهی، اطلاع رسانی، آموزش و مشاوره، تقویت بسیج و مشارکت عمومی و کمک به رفع شایعات ازجمله این نقش‌ها است.
وی افزود: ممکن است برخی رسانه‌ها به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه، کارکردهای منفی نیز داشته باشند که باید با سیاستگذاری صحیح، نظارت‌های مقتضی و البته ارتقای سواد رسانه‌ای مخاطبان، این تاثیرات منفی را کاهش داد.
عضو هیات علمی دانشگاه تبریز با بیان اینکه جنگ‌ها چند مولفه اصلی ازجمله افکار عمومی، مدیریت نظامی( نقش فرماندهان و فنون نظامی) و نقش دولت و سیاست دارند، ادامه داد: مدیریت افکار عمومی خودی و عملیات روانی علیه جبهه مقابل در تمامی جنگ‌ها در طول تاریخ از جمله مهمترین اقداماتی بوده است که طرفین جنگ در دستور کار خود قرار داده‌اند بنابراین رسانه‌ها باید به حساسیت موضوع توجه داشته و برای مدیریت بهینه شرایط، به رسالت واقعی و حرفهای خود عمل کنند.
آذری گفت: حفظ انسجام و وحدت ملی به عنوان الزامات اساسی، ارائه تحلیل‌های روشنگرایانه درباره ماهیت دشمن به عنوان آغاز کننده و متجاوز به کشور، کمک به حفظ آرامش و ثبات در جامعه و پیشگیری از رفتارهای اجتماعی هیجانی و مخرب، اطلاع رسانی دقیق و بموقع درباره اخبار جنگ برای جلوگیری از ایجاد و انتشار شایعات، حفظ اعتبار رسانه‌ای با ارائه اطلاعات و تفاسیر پرمحتوا و مستدل برای جلوگیری از گرایش مخاطبان به رسانه‌های رقیب، ارائه آموزش‌ها و مشاوره‌های لازم درباره شرایط، کمک به سیستم اجرایی کشور برای خدمت رسانی مناسب به مردم، رعایت اصول اخلاق رسانه‌ای در بازنمایی تلفات و روشنگری درباره عملیات روانی دشمن و … از جمله مهمترین رسالت‌های رسانه‌ها در شرایط جنگ هستند.
وی افزود: با توجه به فعالیت رسانه‌های مختلف داخلی و خارجی با اقتصاد سیاسی و گرایشات سیاسی مختلف و نیز عملکرد رسانه‌های اجتماعی، طبیعی است که سیاستگذاری و نظارت متمرکز و فراگیر درباره همه آنها امکان پذیر نخواهد بود بنابراین در چنین شرایطی، مخاطبان در مواجهه با رسانه‌ها و محتواهای مختلف باید دقت نظر داشته و نسبت به مالکیت رسانه‌ها، اهداف و انگیزه‌ها و صحت محتوا کاملا آگاهانه عمل کنند.
وی تاکید کرد: جنگ‌ها، آخرین ابزار اعمال سیاست هستند و با رسانه‌ای شدن سیاست و جنگ نیز مشاهده می‌کنیم که رسانه‌های مختلف ابزار اصلی برای پروپاگاندا و دستکاری عامدانه اذهان و احساسات به شمار می‌روند.
این استاد ارتباطات گفت: مخاطبان باید نسبت به اطلاعات مختلف و دلالت‌های آشکار و ضمنی آنها در رسانه‌های مختلف و صحیح بودن محتوا حساس بوده و نه تنها خودشان این مطالب را صحت سنجی کنند بلکه ناخواسته به عامل انتشار اطلاعات غلط و مضر تبدیل نشوند.
وی ادامه داد: مدیریت مواجهه کودکان با اخبار بحران از موارد مهم دیگری است که والدین باید آن را جدی بگیرند و مانع از ایجاد اضطراب و استرس در کودکان و خانواده شوند.
مدیریت استرس در مواقع بحرانی
محمد فرج‌پور باسمنجی، متخصص رسانه، کارشناس رسمی دادگستری در امور رسانه و مدرس دانشگاه نیز در گفت‌وگو با ایرنا، اظهار کرد: بحران، یک لحظه چرخش در سلسله‌ای از رویدادها و عملیات‌ها و وضعیتی است که در آن ضرورت تصمیم گیری و عمل در اندیشه طراحان و عوامل درگیر بالا است و انسان‌ها برای بقا و ادامه حیات در مواقع بحرانی، نیازمند همبستگی، وحدت و انسجام هستند.
وی خاطرنشان کرد: روزهای سخت برای هر ملتی ممکن است پیش آید. برخی از این مصائب هم‌چون زلزله، رانش زمین، سیل و خشکسالی، گزند روزگار است اما برخی بحران‌ها به دست انسان‌ها به دلیل زیاده خواهی و تجاوز به حقوق دیگران انجام می‌گیرد که جنگ‌ها نمود آشکار آن هستند.
وی با بیان اینکه کودکان، زنان و غیرنظامیان در جنگ‌ها در معرض انواع خطرات هستند، افزود: مدیریت استرس در خانواده‌ها مهمترین اصل برای گذر از این مواقع بحرانی بوده و خانواده‌ها باید تاب آوری خود را در چنین مواقعی تقویت کنند
محمد فرج‌پور در مورد لزوم برنامه ریزی برای شرایط بحرانی در جمع خانواده و اجتماع به ایرنا گفت: تشویق کودکان به بازی‌های فکری، مطالعه کتاب، یاد گیری زبان‌های خارجی، دیدن فیلم‌های خانوادگی، در کنار هم بودن و گفتگو می‌تواند استرس‌های موجود را کاهش دهد و بی اعتنایی به شایعات و تبلیغات پروپاگاندا نیز در کاستن تنش‌های روانی موثر است.
وی خاطرنشان کرد: گفتگو با کودکان و نوجوانان و بیان بخش‌هایی از نحوه شکل گیری و اتمام جنگ‌ها در تاریخ ملل نیز می‌تواند بر مدیریت مواقع بحرانی چون جنگ‌ها در کودکان و نوجوانان تأثیر گذار باشد.
وی با بیان اینکه رسانه‌ها نقش زیادی در مدیریت بحران دارند و می‌توانند فرهنگ‌سازی پیش از بحران داشته باشند، گفت: رسانه، نقش مهمی در شکل گیری رفتار و تربیت کودکان دارد و پس از آن، خانواده، جامعه، دوستان و محیط قرار دارد.
وی افزود: بازنشر کلیپ‌ها، نقل‌قول‌ها یا اخبار رسانه‌های دشمن (حتی با نیت بحث یا مخالفت) می‌تواند باعث گسترش همان پیام‌های منفی شود و بازنشر شایعه کمک به جنگ روانی دشمن است.
اجتناب از فیک نیوزها، و بازتعریف رابطه «رسانه، مردم ، حاکمیت»
محمدامین خوش نیت، فعال رسانه ای و مدرس روزنامه نگاری هم به ایرنا گفت: ما در دوران جنگ روایت ها زندگی می کنیم . یا باید روایتی را ما خود بسازیم از واقعیت ها و حساسیت موضوع و یا اینکه تسلیم روایت های غالبا غلط حریف و دشمن شویم! اگر ما روایت خودمان را نسازیم دیگران روایت ما را خواهند ساخت .
مدیرمسئول یک رسانه محلی در تبریز افزود: در شرایط بحرانی با درجه حساسیت بالا نظیر شرایط کنونی، هر خبر فارغ از صحت و سقم آن می تواند ضریب خورده و در سطح افکار عمومی و رسانه های دیگر، بازنشر شده و تاثیرات منفی یا مثبت بگذارد.
خوش نیت تاکید کرد: در چنین شرایط و فضای مه آلود، فیک‌نیوزها یا اخبار جعلی، به خاطر آنکه به جای عقلانیت و واقعیت مبتنی بر عواطف و احساسات هستند وارد میدان شده و با خبرسازی های دروغین، درصدد جلب مشتری یا فالوور هستند. چه بسا در میان این رسانه ها و فیک نیوزها، دشمن نفوذ کرده و با تحریک احساسات مردم در صدد تحمیل خواسته خود در قالب اخباری با رنگ و لعاب و ادبیاتی جذاب برمی آیند.
این دانش آموخته دکتری علوم ارتباطات، ویژگی های یک خبر فیک و دروغ را مبتنی بر پنج مولفه شامل، تحریف‌شده، دارای تیترهای احساسی یا اغراق‌آمیز، بدون ذکر منبع معتبر، بازنشر سریع در شبکه‌های اجتماعی و تمرکز بر شکاف‌های اجتماعی توصیف کرد و افزود: این ویژگی ها باید به تناوب در کنار انتشار اخبار بحران جنگی به مردم یادآوری و آموزش داده شده و نمونه های عینی و عملی آن از سوی اساتید روزنامه نگاری، رسانه ها و نقش آفرینان جبهه تبلیغات جنگی به مخاطبان بازگو شود. اگر چند مثال عینی از اخبار فیک و تحریف شده و دروغ بیان شود می تواند تاثیرات عمیقی بر افکار عمومی در قبال اخبار دروغ دشمن داشته باشد.
خوش نیت در مورد علت و چرایی روی آوری مخاطبان به اخبار فیک و رسانه های بیگانه را مشتمل بر سه مولفه دانست و گفت: وقتی اعتماد مخاطب از گذشته تا کنون خدشه دار شده باشد و صداقت و ذهنیت آن رسانه در خیال مخاطب فروریخته باشد او به رسانه ها و بلندگوهای همسایه بیشتر از درددل و حرفهای داخلی اعتماد خواهد کرد. اکنون این سوال مطرح است که چرا مخاطب دنبال رسانه بیگانه است ؟!
این مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال پاسخ می دهد: در چنین شرایط جنگی، باید کارکرد رسانه ها و رابطه «مردم، رسانه و حکومت» را در قالب یک مثلث تبیین کرده و به همه ابلاغ کرد. در گام نخست، باید حاکمیت و رسانه ها، بر ضرورت و اهمیت سواد رسانه ای تاکید کرده و بدون سوگیری های تبلیغاتی، خودبزرگ بینی و منفعت طلبانه، راه های کسب اخبار و منابع موثق خبرگیری را معرفی کنند.
خوش نیت تصریح کرد: در گام دوم، بهره گیری از رسانه های معتمد، پر مخاطب و حرفه ای توصیه می شود. هر چند که در بخشی از دوره ها مخالف و منتقد رویکرد ما بوده اند! اما دلسوزی و صداقت آنها بر مردم و دولت ثابت شده است و اکنون به عنوان یک پایگاه معتمد می توانند نقش وحدت آفرین، امیدبخش و روحیه بخشی داشته باشند. کمااینکه در روزهای اخیر هم برخی از همان رسانه ها و شخصیت های منتقد، در نقش رزمندگان وفادار ظاهر شده و به خوبی نقش آفرینی کرده اند. از طرف دیگر، اگر مخاطب در شرایط بحرانی و حساس خبر دریافت نکند، خبر را کامل و شفاف دریافت نکند و مهمتر از همه خبرهای منتشر شده، قطره چکانی و کلی بوده و باورپذیری و اقناع کنندگی نداشته باشند به سوی رسانه های بیگانه، تائید نشده و غیررسمی خواهد رفت.
خوش نیت به کارکرد سه گانه رسانه ها اشاره کرده و می گوید: رسانه ها در چنین شرایط بحرانی و جنگی، کارکردی سه گانه دارند. هم می توانند مرجع اخبار و آگاهی بخشی داشته باشند، هم می توانند به عنوان پناهگاه، نقش امیدآفرین و آرام بخشی داشته باشند و در حالت سوم می توانند به عنوان یک اسلحه عمل کنند. چه علیه دشمن و چه علیه جبهه خودی و مردم! از این رو حساسیت و اهمیت کار رسانه ای در شرایط بحران، به صورت مداوم از سوی کارگزاران، نهادهای علمی و دانشگاهی، به فعالین رسانه ای یادآوری و تذکر داده شود.